Met het vertrek van Angela Merkel staat Duitsland op een politieke driesprong. In vier ambtstermijnen kreeg Merkel de nodige crises voor de kiezen: van kredietcrisis tot vluchtelingencrisis en van energiecrisis tot coronacrisis. De economie is vrij ongeschonden door de Merkeljaren heen gekomen, maar de rek lijkt er wat uit. De ingezette energietransitie is geldverslindend en vooral op digitaal vlak blijven Duitse bedrijven en overheden achter. Al deze uitdagingen zullen de komende decennia nog veel vergen van de Duitse economie.
Afnemende macht
Onder leiding van bondskanselier Angela Merkel was de macht en invloed van Duitsland in Europese – en mondiale – zaken onbetwistbaar. Nu ze na 16 jaar haar ambt verlaat, beschouwen veel Europeanen Duitsland als een afnemende macht. Een peiling van de denktank European Council on Foreign Relations (ECFR) in 12 EU-landen liet zien dat Merkel nog altijd wordt gezien als een verenigende kracht. Het Duitse leiderschap binnen de EU zal niet zomaar verdwijnen. Maar over de toekomst van Duitsland na Merkel bleken de ondervraagden niet erg optimistisch.
Radicalere oplossingen
De \’gouden eeuw\’ van het land is voorbij, meent ook ruim de helft van de Duitsers. In het dinsdag verschenen ECFR-rapport \’Beyond Merkelism: What Eruopeans expect from post-election Germany\’ wijzen de auteurs, Piotr Buras en Jana Puglierin, nog eens op het belang van een hechte relatie met de EU. Een volgende bondskanselier moet daarom op zoek naar \’een andere weg vooruit\’. Merkel heeft uitstekend op de winkel gepast. Maar voor de aanpak van pandemie, klimaatveranderingen en geopolitieke uitdagingen zijn volgens het ECFR-rapport radicalere oplossingen nodig.
Ook voor Nederland zijn deze verkiezingen van groot belang. Duitsland is veruit onze grootste afzetmarkt. Van de € 98 miljard aan goederen van 2019 bleef zelfs in coronajaar 2020 nog €88 miljard over. De kemphanen van zondag, de SPD van Olaf Scholz en de CDU/CSU van Armin Laschet, zullen die handel met Nederland overigens allebei koesteren. In het Duits-Nederlandse grensgebied werken veel mensen in het buurland. En ook veel bedrijven in beide landen kijken met bovengemiddelde interesse naar de toekomstige samenwerking tussen beide landen.
Nieuwe leider
Het vertrek van Angela Merkel verandert het hele Duitse politieke speelveld. Belangrijker dan ooit lijkt nu de vraag wie het nieuwe leiderschap op zich neemt. De SPD wordt lang niet door iedereen gezien als een ideaal alternatief, maar voormalig vicepremier Olaf Scholz blijkt wel een vertrouwenwekkende persoon. Hij mag de degens kruisen met Armin Laschet van het CDU. Die wordt gezien als aardig en joviaal, maar dat zijn geen uitgesproken leiderschapskwaliteiten. De vraag is of het Laschet lukt om ten opzichte van Scholz een meer soevereine positie in te nemen.
Volgens de Duitse FDP-politicus Otto Fricke zin de huidige Duitse verkiezingen goed te vergelijken met de Nederlandse verkiezingen van 2010, zei hij onlangs op BNR Nieuwsradio: toen zat het CDA in Nederland in een neerwaartse spiraal. Uiteindelijk bleek de strijd niet te gaan tussen de oude kemphanen CDA en PvdA, maar fietste de VVD van Mark Rutte daar vrolijk tussendoor. Een liberale zege in Duitsland lijkt onwaarschijnlijk, maar de vrije val van de christendemocraten is opmerkelijk: tot een jaar geleden zaten ze in de peilingen nog ver boven de 30 en nu zitten ze nog maar rond de 22.
Duitse gründlichkeit
De uitdagingen zijn groot. De meest succesvolle Duitse bedrijven hebben hun eeuwfeest al gevierd. Maar anders dan je op basis van de Duitse industriële en technologische successen van de afgelopen eeuw zou denken, wil het met de digitalisering in het land niet echt vlotten. In de vaak wat \’gründliche\’ Duitse cultuur komen veranderprocessen niet altijd even makkelijk van de grond. En daar ligt een grote uitdaging voor de opvolger van Angela Merkel. Alleen als Duitsland erin slaagt om een digitale en duurzame inhaalslag te maken, kan het zijn leidende positie binnen Europa vasthouden.